Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (Ενότητα 5)

[Το μάθημά μας με ερωτήσεις]

1. Ποιος πολιτισμός ονομάζεται "μυκηναϊκός"; Γιατί ονομάστηκε έτσι;  Πού και σε ποια εποχή αναπτύχθηκε;

Μυκηναϊκός ονομάζεται ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά την ύστερη εποχή του Χαλκού (1600 - 1100 π.Χ.). Ήταν ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός και την ονομασία του επινόησαν οι αρχαιολόγοι από το σημαντικότερο κέντρο της εποχής, τις Μυκήνες.

2. Ποιες φάσεις παρατηρούμε στον μυκηναϊκό πολιτισμό, σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα;

Οι πλούσιοι βασιλικοί τάφοι στην ακρόπολη των Μυκηνών, που ήρθαν στο φως με τις ανασκαφές του Ερρίκου Σλήμαν, σηματοδοτούν την αρχή του μυκηναϊκού πολιτισμού. Από αυτή την "περίοδο των βασιλικών τάφων" (1600 -1450 π. Χ. ) δεν έχουν σωθεί ανάκτορα. Τα πρώτα ανακτορικά συγκροτήματα στη μυκηναϊκή Ελλάδα μάλλον κτίζονται σχεδόν ταυτόχρονα γύρω στο 1400 π.Χ., όπως δείχνουν οι ανασκαφές στις Μυκήνες, την Τίρυνθα, την Πύλο και τη Θήβα. Η επόμενη περίοδος, η λεγόμενη "ανακτορική φάση" διαρκεί περίπου ως το 1200 π.Χ.. Τότε τα ανάκτορα καταστρέφονται ή παρακμάζουν.

3. Ποιον ρόλο φαίνεται ότι έπαιζαν τα ανάκτορα;

Τα ανάκτορα, χτισμένα συνήθως στην κορυφή οχυρωμένων ακροπόλεων, ήταν τα πολυδύναμα διοικητικά κέντρα των διαφόρων επικρατειών* στις οποίες είχε χωριστεί η μυκηναϊκή Ελλάδα. Το κέντρο πάντως φαίνεται ότι ήταν η Πελοπόννησος και ιδιαίτερα η Αργολίδα.
*επικράτεια = η γεωγραφική έκταση στην οποία ισχύει η εξουσία ορισμένου κράτους.

4. Ποια επίδραση δέχθηκε ο μυκηναϊκός πολιτισμός από τον μινωικό;

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός δέχθηκε ευεργετική επίδραση από τον πολιτισμό της μινωικής Κρήτης. Ήδη από τον 17ο αιώνα π.Χ. οι Μυκηναίοι είχαν αναπτύξει στενούς δεσμούς με τους Μινωίτες. Έτσι υιοθέτησαν από αυτούς πολλά στοιχεία του πολιτισμού τους και τα αφομοίωσαν με γόνιμο τρόπο, χωρίς όμως να χάσουν τη δική τους ταυτότητα. Οι Μυκηναίοι δανείστηκαν από τους Μινωίτες ποικίλα τεχνολογικά επιτεύγματα, μορφές τέχνης και την ιδέα της γραφής. Όμως οι Μυκηναίοι έδειξαν τη δική τους δημιουργική πνοή και πρωτοτυπία, κυρίως στον τομέα της μνημειακής αρχιτεκτονικής*, όπως είναι οι "κυκλώπειες" οχυρώσεις των ακροπόλεων και οι εντυπωσιακοί θολωτοί τάφοι.
*μνημειακή αρχιτεκτονική= η αρχιτεκτονική που επιβάλλεται με το μέγεθός της.

5. Πώς ήταν οργανωμένη η οικονομία των Μυκηναίων;

Η γεωργία και η κτηνοτροφία αποτελούσαν την οικονομική βάση των Μυκηναίων. Παράλληλα, από πολύ νωρίς, αναπτύχθηκαν διάφοροι βιοτεχνικοί κλάδοι, με κέντρο τα ανάκτορα. Η ελεφαντουργία, η λιθοτεχνία, η μεταλλουργία, είναι μερικοί από τους τομείς στους οποίους διακρίθηκαν οι Μυκηναίοι. Ωστόσο, το μεγαλείο και η ακτινοβολία του μυκηναϊκού κόσμου οφείλονται κυρίως στην ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου. Ιδιαίτερα από τα μέσα του 15ου αιώνα π.Χ., οι Μυκηναίοι κυριαρχούν βαθμιαία στη θάλασσα και η δύναμή τους εξαπλώνεται στη Μεσόγειο.

6. Ποια ήταν τα κοινά στοιχεία που ένωναν τα ελληνικά φύλα κατά τη μυκηναϊκή εποχή;

Τα κοινά στοιχεία που συνέδεαν μεταξύ τους τα ελληνικά φύλα κατά τη μυκηναϊκή εποχή ήταν - σε γενικές γραμμές - ίδια με εκείνα που ένωναν τους Έλληνες των ιστορικών χρόνων. Ως πρώτα και ισχυρότερα πρέπει να θεωρήσουμε την κοινή γλώσσα - κάτι που μαρτυρείται από τα αρχαιότερα ελληνικά κείμενα σε Γραμμική Β - καθώς επίσης την κοινή θρησκεία και τις μεταθανάτιες δοξασίες, όπως τις ανιχνεύουμε μέσα από τα έθιμα και τους τρόπους ταφής. Ένα επιπλέον συνεκτικό στοιχείο ήταν η ομοιομορφία στην κοινωνικοπολιτική οργάνωση και στους θεσμούς.
Ως φυσικό αποτέλεσμα των παραπάνω δεσμών και μέσα από τις συνεχείς συναλλαγές ανάμεσα στα διάφορα μυκηναϊκά κέντρα, δημιουργήθηκε ένας ενιαίος πολιτισμός, αυτός που ονομάζουμε μυκηναϊκό.

7. Πώς ήταν ιεραρχημένη η μυκηναϊκή κοινωνία;

Η μυκηναϊκή κοινωνία ήταν αυστηρά ιεραρχημένη, έτσι ώστε να θυμίζει μια πυραμίδα, στην κορυφή της οποίας βρίσκεται ο ηγεμόνας, ο άναξ. Αυτός, μαζί με την οικογένειά του, κατοικούσε στο ανάκτορο, το κέντρο εξουσίας της κάθε επικράτειας. Ακολουθούσαν στην ιεραρχία οι διάφοροι αυλικοί και το ιερατείο. Οι κάτοικοι της κάθε περιοχής αποτελούσαν τους δήμους. Οι δήμοι ήταν πολυάριθμοι, οργανωμένοι σε χωριά, γύρω από το διοικητικό κέντρο, το ανάκτορο. Εκτός από τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους, οι πινακίδες με κείμενα σε Γραμμική γραφή Β μας δίνουν πληροφορίες για μια μεγάλη ποικιλία από εξειδικευμένους τεχνίτες. Στην κατώτερη κοινωνική βαθμίδα βρίσκονται οι δούλοι.

 

8. Πού έχουν βρεθεί επιγραφές με τη Γραμμική γραφή Β και ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της γραφής;

 

Ένα πλήθος από πήλινες επιγραφές γραμμένες σε Γραμμική γραφή Β, ανακάλυψαν οι αρχαιολόγοι στην Κνωσό. Αυτές χρονολογήθηκαν μετά το 1400 π.Χ., τότε που υποτίθεται ότι οι Μυκηναίοι κατέλαβαν την Κνωσό. Παρόμοιες επιγραφές βρέθηκαν και στην Πύλο της Μεσσηνίας. Το 1952 οι Βρετανοί Μάικλ Βέντρις και Τζον Τσάντγουικ αποκρυπτογράφησαν τη γραφή των πινακίδων, τη Γραμμική Β. Τότε διαπιστώθηκε ότι η γλώσσα των πινακίδων ήταν ελληνική. Νεότερες ανασκαφές έφεραν στο φως πινακίδες με τη Γραμμική Β στη Θήβα, στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα και στα Χανιά.
Η γραφή των πινακίδων είναι συλλαβική, δηλαδή κάθε σύμβολο αποδίδει μια συλλαβή (π.χ. πα, τα, ρο, μα, τι). Συλλαβική είναι και η Γραμμική Α της Κρήτης, η οποία ακόμη δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η Γραμμική Β είναι εξελιγμένη και τελειοποιημένη μορφή της Γραμμικής Α.


9. Ποιες εκδοχές υπάρχουν για την προέλευση της Γραμμικής γραφής Β;

Η προέλευση της Γραμμικής Β αποτέλεσε αντικείμενο πολλών συζητήσεων. Διαμορφώνονται δύο αντίθετες απόψεις: είτε η Γραμμική Β γεννήθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα και μεταφέρθηκε στην Κρήτη, είτε προήλθε από τη Γραμμική Α στην Κρήτη και αργότερα πέρασε στην Ελλάδα.

10. Τι είδους πληροφορίες μας δίνουν οι επιγραφές με τη Γραμμική Β;

Στα κείμενα των πινακίδων με Γραμμική Β καταγράφονται διάφορες εμπορικές - οικονομικές δραστηριότητες των ανακτόρων που αφορούν κυρίως τη διακίνηση γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων.  Έμμεσα όμως, τα ίδια αυτά κείμενα μας δίνουν πληροφορίες για τη διοικητική οργάνωση και τη θρησκευτική ζωή του μυκηναϊκού κόσμου. Η γνώση της γραφής στα μυκηναϊκά χρόνια ήταν προνόμιο μιας ομάδας εξειδικευμένων γραφέων που εργάζονταν στα γραφεία των ανακτορικών κέντρων. Και ίσως αυτός να ήταν ο λόγος για την εξαφάνιση της γραφής αυτής μετά την πτώση των ανακτόρων, γύρω στα 1200 π.Χ.

11. Προς ποιες κατευθύνσεις εξαπλώθηκε η δύναμη των Μυκηναίων, κατά την περίοδο της ακμής τους;

Μετά την κυριαρχία τους στην Κρήτη (1450 π.Χ.) οι Μυκηναίοι γίνονται θαλασσοκράτορες. Σε ολόκληρο τον χώρο του Αιγαίου και στα μικρασιατικά παράλια ιδρύουν αποικίες και εμπορικούς σταθμούς. Παράλληλα, για την αναζήτηση πρώτων υλών και αγορών ταξιδεύουν μέχρι την Εγγύς Ανατολή, τη νότια Ιταλία, τη Σικελία την Ισπανία και φαίνεται να έχουν σποραδικές επαφές με την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Αποικίζουν συστηματικά την Κύπρο και έρχονται σε επαφή με το κράτος των Χετταίων. Τα αρχεία των Χετταίων ονομάζουν τους Μυκηναίους "Αχιγιάβα" (=Αχαιούς) και τονίζουν ότι το βασίλειό τους είναι υπολογίσιμη ναυτική δύναμη.

12. Πότε έρχεται η κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου, από ποια στοιχεία φαίνεται και πώς αιτιολογείται;

 

Περίπου το 1200 π.Χ. παρατηρείται μια αιφνίδια κάμψη της μυκηναϊκής ισχύος. Ανάκτορα, ακροπόλεις και οικισμοί καταστρέφονται. Συγχρόνως εξαφανίζεται η Γραμμική γραφή Β . Τα ελληνικά δε θα εμφανισθούν ως γραφή παρά τον 8ο αιώνα π.Χ. Δε γνωρίζουμε με ακρίβεια τους λόγους που προκάλεσαν αυτή την καταστροφή. Άλλοι επιστήμονες την αποδίδουν σε μετακίνηση νέων ελληνικών φύλων (κάθοδος των Δωριέων), άλλοι σε εσωτερικές αναταραχές και άλλοι, τέλος, στην τρομακτική αναστάτωση που επικρατεί αυτή την περίοδο στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, με την πτώση του κράτους των Χετταίων και με τις επιθέσεις των λεγόμενων «λαών της θάλασσας» εναντίον της Αιγύπτου. Η αναστάτωση αυτή είχε ως συνέπεια την πτώση του μυκηναϊκού εμπορίου και τη σταδιακή παρακμή των μυκηναϊκών ανακτόρων εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Μάλλον, όμως, η πτώση της μυκηναϊκής δύναμης οφείλεται σε ένα συνδυασμό και των τριών λόγων. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός έχασε την ισχύ του, δεν κατέρρευσε όμως τελειωτικά. Πολλά στοιχεία του θα επιβιώσουν και θα μεταδοθούν στην επόμενη φάση του ελληνικού πολιτισμού.

Ο Μυκηναϊκός κόσμος (Παρουσίαση)